YAHUDİ İBADETLERİ VE BAYRAMLARI:TARİHİ KÖKENLERDEN GÜNÜMÜZ UYGULAMALARINA

Yahudi inancının günlük ibadetleri, sabah, ikindi ve akşam olmak üzere 3 vakittir. Bu ibadetler sırasında belirli dualar okunur. En önemlisi ise Kelime-i tevhid gibi olan Şema Yisrael duasıdır. Bu duanın Türkçesi "Dinle İsrail! Rabbimiz Allah, bir olan Allah’tır."

Yahudiler sabah ve akşam özellikle bu duayı okurken, aynı zamanda çocuklarına yatmadan önce de bu duayı okurlar. Bu dualar, inançlarını güçlendirmenin yanı sıra topluluklarının birliğini de simgeler. Yahudi toplumunda bu duaların önemi büyüktür ve ibadetlerinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Yahudi inancının günlük ritüelleri ve duaları, topluluklarının birlik duygusunu pekiştirirken, bireylerin de ruhsal denge ve dayanışma içinde olmalarına yardımcı olur. Bu geleneksel ibadetler, Yahudi halkının köklü tarihinden gelen derin bir manevi zenginliği yansıtır.

Yahudiler, günlük ibadetlerinde secde etmezler. İbadet ederken bir takım malzemeler de kullanırlar. Bunlar; dua kitabı siddur, tefilin, kipa ve tallittir. Ayrıca Roş Haşana'da kullanılan özel bir ibadet malzemesi olan Şofar da vardır. Şofar, boynuzdan yapılmış nefesli bir çalgıdır. Yahudilerin evlerinde, dış kapı pervazlarında bulunan Mezuza bulunmaktadır. İçerisinde duaların bulunduğu bir kutudur. Evlerine girip çıkarken Mezuza’ya el sürüp Şema Yisrael duasını okurlar.

Yahudilerin haftalık ibadeti Şabat olarak adlandırılır. Bu onlar için kutsal bir dinlenme ve ibadet günüdür. Yahudiler, Tanrı'nın altı günde dünyayı yarattığını ve yedinci günde dinlendiğine inanırlar, bu yüzden Şabat gününde onlar da dinlenir. Cuma günü ikindiden başlayıp cumartesi akşamına kadar süren bir zaman dilimini kapsar. Bu gün, Yahudiler için özel dinlenme ve Tanrı'yı anma günüdür. Cuma akşamı sinagoglarda ibadet edildikten sonra evde Şabat mumu yakılır ve birlikte güzel bir yemek yenir. Sofrada ilahiler ve şarkılar söylenir ve bu şekilde ibadetlerini yaparlar. Dindar Ortodoks Yahudiler için, Şabat bitene kadar ateş yakmak, elektrikli alet kullanmak, telefon ve araba kullanmak yasak sayılır.

Yahudilerin yılbaşı kutlamasına Roş Haşana denir ve genellikle Eylül-Ekim aylarına tekabül eder. 2 gün süren bir kutlamadır. Roş Haşana gününde kainatın ve insanın kaderinin yeniden belirlenmesine inanılır. O gün tövbe ve istiğfar edilir, hayvan boynuzundan yapılan Şofarlar üflenir. Roş Haşana'yı mutlu bir gün olarak görseler de eğlence bayramı olarak görmezler. Bu gün, kişinin geçen yıl için tefekkür etmesi, yaptıklarını gözden geçirmesi ve ertesi yıl için plan yapması gerektiğine inanılır. Bu günde Halla denilen bayram ekmeği ile elmalar bala banılarak yenilir.

Yom Kippur ya da Kefaret Günü olarak bilinen Roş Haşana'nın birinci gününden itibaren devam eden 10 günlük tövbe zamanının sonundaki kefareti ifade eder. Roş Haşana'da planlanan bir yıllık kaderin Yom Kippur'da mühürlendiğine inanılır. Bu gün, hiçbir iş yapılmaz, ibadet ve tövbe ile meşgul olunur. 

Yom Kippur, ayırt edici özelliğiyle arife günü gün batımından önce başlayıp ertesi günün gün batımına kadar devam eden 25 saatlik oruçla bilinen bir gündür. Bu gün, sanki hayat durmuş gibidir. Televizyon kanalları yayın yapmaz, acil durumlar dışında kamu hizmetleri durur. Yiyecek ve içecek tüketimi yasak olmasının yanı sıra yıkanmak, deri ayakkabı giymek, makyaj yapmak, parfüm sürmek ve cinsel temasta bulunmak da yasaklanmıştır.

Yom Kippur'da aynı zamanda günahlardan arınmak için yapılan önemli ritüellerden biri, mabedin ayakta olduğu dönemde Kohen denilen baş kahinin mabedin en kutsal bölümüne girip özel ayinler gerçekleştirmesidir. Bu ayinlerin ardından baş kahin, Yahudi toplumunun günahlarını Azazel denilen bir keçiye yükler ve keçiyi çöle gönderir. Böylece toplumun günahları uzaklaştırılmış olur. "Günah keçisi" deyimi de bu ritüelle bağlantılıdır.

Evet, mabet yıkılınca "Kaparot" adı verilen bir uygulama ortaya çıkar. Bu uygulamada kişi, tavuk veya bir tutam para gibi sembolik bir nesneyi bir başkasının kafası üzerinde üç kez döndürerek o kişinin günahlarını sembolik olarak hayvana yükler. Daha sonra bu hayvanın eti kesilir ve fakirlere dağıtılır. Bu uygulama günahlardan arınmak için bilinçli olarak yapılan bir adettir.

Başka bir günahlardan arınma uygulaması ise Yom Kippur'un başlamasıyla birlikte herkesin beyaz elbise giyip sinagoga giderek "Kal Nidre" duasını okumasıdır. Yom Kippur, Kal Nidre duasıyla başlar ve "Neila duası" ile sona erer. Bu dualar, günahların affedilmesi ve arınma için yapılan dualardır.

Sukot bayramı, Yahudilerin Mısır'dan çıktıktan sonra 40 yıl çölde dolaşmaları anısına yapılan bir bayramdır. Yom Kippur'dan 5 gün sonra başlayan bu bayram, eğlence yönü ağır basan bir bayramdır. Evlerin bahçelerine çadır kurulur ve ağaç dallarıyla süslenir. Bayram boyunca yemekler çadırda yenir. Dört farklı bitkinin dalından oluşan bir demet taşımak ve bu demetle dua etmek de bir bayram geleneğidir.

Simha Tora adı verilen Tevrat'ın sonu bayramı, Sukot'un hemen ertesi günü kutlanır. Tevrat, 52 parçaya bölünerek her hafta bir parçası okunur. Simha Tora kutlamaları genellikle Batı Duvarı (Kotel) önünde gerçekleşir.

Hanuka ise dini ve milli bir bayramdır. Yahudilerin düşmana karşı verdiği mücadeleyi anmak için kutlanır. Hanuka'nın simgesi olan Menora, yani ışık çemberi, bir günlük yağla sekiz gün boyunca yanacak şekilde tasarlanmıştır. Hanuka, toplamda sekiz gün sürer ve her gün bir mum daha yakılır.

Purim bayramı, İran'da sürgündeki Yahudilerin Vezir Haman'ın yok etme planlarının Ester tarafından boşa çıkarılması anısına kutlanır. Bu bayramda hikayeyi anlatan Megillah, yani Ester Kitabı okunur, kutlamalar yapılır ve yardıma muhtaç kişilere yardım edilir.

Pesah, yani Fısıh bayramı, İsrailoğullarının Mısır'dan çıkışını anma bayramıdır. Nisan ayının 15'inde başlar ve İsrail'de 7 gün, diğer ülkelerde ise 8 gün kutlanır. Mayalı her şeyin tüketilmesi yasak olduğu için mayasız ekmek tüketilir.

Şavuot ise haftalar bayramı olarak bilinir. Tevrat'ın Yahudilere verilişini kutlama bayramıdır. Haziran ve Temmuz aylarında kutlanır. Bu bayramda süt ürünleri yenir, beyaz kıyafetler giyilir ve evler ile sinagoglar yeşille süslenir. Bu bayramda aynı zamanda Tevrat okunur ve dua edilir. 

Yahudilikte Tevrat'a göre yılda üç defa, yani Pesah, Sukkot ve Şavuot bayramlarında hac yapmaları gerektiği inancı vardır. Mabedin yıkılışından sonra hac ibadeti askıda kalmıştı ve Mesihin gelip Yahudi krallığını kurduğu zaman tekrar yürürlüğe gireceğine inanırlar. Sembolik hac olarak Kudüs'teki Ağlama Duvarı denilen, Kotel adı verilen duvarda hac ibadetini yaparlar. Ağlama duvarının delik ve yarıklarına yazılı olduğu kağıt parçalarını sokarlar.

Kurban ibadeti ise mabet yıkıldıktan sonra gerçekleştirilir. Horoz ve tavuk gibi hayvanlar kurban edilir ve bu kurban etleri fakirlere dağıtılır. Bu, yoksullara yardım etmek ve ibadetlerini gerçekleştirmek amacıyla yapılan önemli bir uygulamadır.

Yahudilerin toplam 6 günlük oruç tutma geleneği bulunmaktadır. Bu oruçlar, günahların kefareti adına, geçmişin zor zamanlarını hatırlama ve ağıt yakma amacıyla tutulur. Oruç tutma günlerinde yeme, içme ve cinsellik yasaklanmıştır.

Sadaka, Yahudilikte önemli bir Mitzvah (dinî görev) olarak kabul edilir. Tevrat'a göre, herkes kendi imkânlarına göre hayırseverlik yapmak zorundadır. Yani zengin ve fakir herkes sadaka verir. Hatta kendi yardıma muhtaç olan bile sadaka vermek zorundadır. Bu, Mesih'in gelişini hızlandırılacağına inanılır.

Koşer, Yahudilikte yenilmesinde ve kullanılmasında sakınca olmayan helal ürünleri ifade eder. Sebzeler, meyveler ve bunlardan elde edilen şarap ve alkollü içecekler de dahil olmak üzere bütün ürünler, Yahudilere göre helaldir. Haramlar genellikle hayvanlar ve hayvansal gıdalarla ilgilidir. Küçük ve büyükbaş hayvanların olmasındaki temel ölçüt, hayvanın çift tırnaklı ve geviş getiren bir hayvan olup olmamasıdır.

Yahudi dini geleneklerinde, belirli hayvanlar ve hayvan türleri helal veya haram olarak kabul edilir. Haram görülen hayvanlar arasında deve, tavşan, at, eşek ve domuz bulunur. Aynı zamanda sürüngenlerin tamamı ve avlanarak beslenen kuşlar da haram kabul edilir. Deniz hayvanları içinde pullu veya yüzgeçli olanlar haram kabul edilir. Bunun yanı sıra, helal olmayan hayvanların derisi ve organlarının kullanımı da yasaktır.

Koşer uygulamasında et ve süt ayrımı da önemli bir konudur. Tevrat'ta bir emir bulunmaktadır: "Oğlağı anasının sütünde pişirmeyeceksin." Yani et ile sütün karıştırılmaması gerektiği belirtilir. Bu sebeple, et yedikten sonra süt ürünlerini tüketmek için en az 45 saat geçmesi gerektiği inanılır. Koşer sertifikası, ürünlerin koşer olup olmadığını denetleyen Hahamlar tarafından verilir. Uygun bulunan ürünlere bu sertifika verilir ve koşer olduğu onaylanır.

Yahudiliğin sembollerinden biri Davut yıldızıdır. Menora, yedi kollu şamdan ise özellikle bayramlarda kullanılır ve Şofar, yani keçi boynuzundan yapılmış boru, özellikle bayramlarda çalınır.

Yahudi erkekler, sinagoglara gittiklerinde Kipa adı verilen bir bez parçası takarlar. Dualarda giydikleri şal ise Tallit'tir. Tefilin ise baş ve sol koluna takılır ve içinde dualar ve Tevrat'tan bölümler bulunan küçük kutucukları içerir.

Yahudi örf ve adetlerinde doğumla ilgili olarak, Hz. Adem'in ilk eşi Lilit'in kötülüklerinden korunmak için tuz serpme geleneği vardır. Bu uygulama, Lilit'in bebeğe zarar vermesinden korunmak amacıyla yapılmaktadır.

Yahudi geleneklerinde, erkek çocuklar genellikle sekizinci gün sünnet edilir. Bu sünnet uygulamasına Brit Mila adı verilir.

Ayrıca Pidyon Haben adında bir kavram bulunmaktadır. Tevrat'a göre, her şeyin ilkinin Tanrı'ya ait olduğunu ifade eden bir kavramdır. Bu kavrama göre, her aile ilk erkek çocuğunu doğumunun 31. gününde bir Kohen'e götürür. Beş şekel karşılığında çocuğunu geri alır.

Tevrat'a göre, Tanrı Kohen Harun'a şöyle der: "İnsan ve hayvan, Tanrı'ya sunulan her şeyin sahibinden ilk doğan senin olacaktır. Ancak insanın ilk doğanı, fidye verilerek senden geri alınacaktır. Bir aylıktan itibaren, senin biçtiğin kıymete göre beş şekeli gümüş olarak fidye vereceksin." Bu uygulama da bu inanca dayanmaktadır.

Yahudi geleneğine göre, 13 yaşına giren erkek çocuk için Bar Mitzva töreni düzenlenir, bu da "şeriatın oğlu" anlamına gelir. Kızlar için ise aynı anlamda olan Bat Mitzva'dır. Törende çocuk ilk defa Tevrat okur ve ailesi tarafından bir Tevrat hediye edilir. Kızlar için bu tören zorunlu değildir, ancak isteğe bağlı olarak yapılabilir.

Yahudilikte din kurallarına uygun olmayan evlilikler geçersiz sayılır. Yakın akrabalarla evlenmek yasak olup, tek istisna amca-yeğen evliliğidir. Evlenmesi yasak olan ilişkiler Tevrat'ta belirtilmiştir. Evlilik törenini dini görevliler yönetir ve evlilik sözleşmesi olan Ketuba da kadına verilir. Boşanma Yahudi toplumunda pek hoş karşılanmaz.

Mikve adı verilen bir arınma ritüeli de Yahudi toplumunda önemlidir. Mikve, 34 kişinin girebileceği bir arınma havuzu olarak kullanılır. Vücudun tamamının daldırılarak manevi bir arınma gerçekleşir. Mikve üç durumda kullanılır: adetin bitiminde, Yahudiliğe geçişte ve bazı mutfak eşyalarının arındırılmasında kesinlikle girilir.